In de periode die voor ons ligt worden diverse onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd aan ’s Nederlands hoogste bouwwerk, de Gerbrandytoren in IJsselstein. De aard van sommige werkzaamheden, zoals bijvoorbeeld het meten van de kwaliteit van de tuikabels, impliceert dat radio- en televisiezenders op zekere momenten uitgeschakeld moeten worden. Ook de systemen van Hobbyscoop ontkomen daarbij niet aan het tijdelijk uitzetten om de kans op interferentie bij de metingen uit te sluiten. Daarom het volgende:

 

Tijdelijk uitschakelen systemen

Vanaf 12 september tot 20 september 2023 worden de volgende zenders op verschillende tijden uitgeschakeld:

• • PI3UTR (145.575MHz)

• • PI1UTR DMR (438.350MHz)

• • PI1UTR D-STAR (438.075 MHz)

• • PI1UTR C4FM (438.425MHz)

• • PI2NOS (430.125MHz)

• • PI6ATV Analoog (10.475GHz)

• • PI6ATV DVB-S (10.290GHz)

• • PI7NOS 24GHz baken (24.0489GHz)

De exacte momenten van uitschakelen zijn niet op voorhand te bepalen; Hobbyscoop zal op het verzoek en in nauw overleg met Volker Wessels Telecom de zenders op diens verzoek uitschakelen, dit zal soms ook in de nachtelijke uren het geval zijn.

Over de Gerbrandytoren – een stukje geschiedenis

De Gerbrandytoren werd in 1965 genoemd naar oud-minister-president mr. P.S. Gerbrandy, door toedoen van het dispuut N.A.T. van de studentenvereniging SSR te Utrecht. De mast wordt ook nog ‘zendmast van Lopik’ genoemd, hoewel hij op IJsselsteins grondgebied staat. In de jaren zestig was middengolf radio veel belangrijker dan televisie en werd de “radiomast van Lopik” vaker in uitzendingen genoemd dan de televisietoren in IJsselstein. Daardoor kreeg de ‘mast van Lopik’, die een kilometer zuidwestelijker stond, een grotere naamsbekendheid.

Al in de jaren 1920-1930 was bekend dat het gebied even ten zuiden van de stad Utrecht de centrale plek qua radiodekking in Nederland was en daarmee een goede kandidaat voor de plaatsing van een zendmast. Onder meer in Jaarsveld werd een radiozendmast gebouwd (1937). In 1941 werd deze vervangen door de middengolfzender Lopik bij Lopikerkapel. De middengolfmasten zijn respectievelijk gesloopt in 2014 en 2020. Van de eerste is door Hobbyscoop voor Nozema een prachtig videoverslag gemaakt, waarbij Maarten (PE7M) en Mischa (PA1OKZ) de dag voor het neerhalen naar de top van de 165m hoge mast geklommen zijn om hier een kleine televisiezender in te monteren zodat beelden vanuit de mast tijdens het vallen beschikbaar zouden komen.

Rond 1951 werd, met de komst van televisie in Nederland, in IJsselstein een stalen televisiemast bij het Paardenveld gebouwd met een totale hoogte van zo’n 220 meter. Ter vervanging van deze mast startte in 1958 de bouw van de Gerbrandytoren, die na de gereedkoming in 1961 zowel radio als televisie zou gaan uitzenden. De Gerbrandytoren stond temidden van een indertijd omvangrijk zenderpark. Vanaf die lokatie werden uitzendingen verzorgd voor zowel radio als televisie en zond ook Radio Nederland Wereldomroep uit middels een flinke combinatie van masten en antennes.

Het bouwwerk bestaat uit een circa 100 meter hoge betonnen toren met daarop een stalen buismast van 260 meter. De buismast wordt door tuidraden gestabiliseerd. Boven op de buismast staat nog een DVB-T antenne voor Digitenne waardoor de totale hoogte van de Gerbrandytoren 372 meter is. De toren is tot 1969, tot de ongetuide Fernsehturm in Berlijn klaar was (hoogte 368 meter) het hoogste bouwwerk van Europa. In 1986 werd de bouw van de Radio- en televisietoren van Riga voltooid, met een hoogte van 368,5 meter. De totale hoogte van de Gerbrandytoren was oorspronkelijk 350 meter. In september 1962 werden er boven op de mast antennes gemonteerd ten behoeve van het tweede televisie net en het semafoon netwerk, waarmee de totale hoogte 382 meter werd. In 1987 werd deze teruggebracht tot 375 meter.

De toren staat op een fundering van 132 heipalen van 12 meter lengte. Het betonnen deel van de Gerbrandytoren weegt 8000 ton. De binnendiameter van de betonnen toren bedraagt 10,3 meter. De wanddikte van deze betonnen toren is 30 centimeter. Grootste diameter bordessen en omlopen 17,6 meter. Naast trappen is het betonnen deel van de toren voorzien van een lift, waarmee de top van de betonnen toren is te bereiken.

De stalen buismast heeft een diameter van 2 meter en weegt 235 ton. De wanddikte van deze stalen mast varieert tussen de 10 en 14 millimeter. De buismast is voorzien van een (kleine) lift, waarvan het hoogste stoppunt op 335 meter hoogte ligt. De top van de mast is bereikbaar via een stalen ladder. De toren is op 155, 226, 297 en 350 meter hoogte voorzien van tuidraden. De tuidraden zijn op de grond bevestigd aan tuiblokken, elk met een gewicht van circa 1000 ton. Ze zijn voorzien van een dubbele omheining tegen sabotage.

Hobbyscoop en de Gerbrandytoren

Al in de jaren 80 90 van de vorige eeuw waren radiozendamateurs actief vanuit de Gerbrandytoren. Binnen de gelederen van de Nederlandse Omroep Zender Maatschappij (Nozema) bevonden zich veel radiozendamateurs die dankbaar gebruik maakten van deze mooie hoge plek voor speciale evenementen. Eén van die gelegenheden was de jaarlijks terugkerende Ballonvossenjacht. Om contact te houden met de jagers in het land werd verschillende keren een gelegenheidsrepeater gebouwd door onder andere Hobbyscoper Patrick van der Leelie (PE1DNE), Niels van der Does (PE1PWB) en Paul Adriaanse (PE1RJV). Later zou deze gelegenheidsrepeater een vast karakter krijgen in de vorm van PI3UTR.

In 1997 werd een nieuw initiatief gestart: Een heuse Amateur Televisie Repeater vanuit de Gerbrandytoren – PI6ATV. Een groep zendamateurs, waaronder Hans den Bode (PA3ETK), Peter de Graaff (PA3CNX – nu PJ4NX), Niels van den Does (PE1PWB) en Paul Adriaanse (PE1RJV) hebben de basis gelegd voor wat nu één van de meest innovatieve en multimediale Televisie omzetters is binnen de globale Radio Amateurdienst.

In 2015 sloegen de zendamateurs die aktief waren in IJsselstein de handen ineen met Hobbyscoop. Nozema bestond al een tijd lang niet meer en daarmee kwam de “kapstok” om technische voorzieningen te behouden te vervallen. Paul, PE1RJV en Mischa, PA1OKZ werkten sowieso al samen aan bovenregionale repeaters en de stap om verder te gaan onder Hobbyscoop was een logische. De direkte aanleiding was de brand die heeft plaatsgevonden in zowel Hoogersmilde als ook in de IJsselsteinse buismast. Het gevolg hiervan was een herzien beleid ten aanzien van techniek in de buismast en cabine waardoor alle apparatuur (4 stuks 19 Inch racks vol) moest worden verwijderd.

Hobbyscoop kon de goede contacten met de toenmalige eigenaar van de Gerbrandytoren uitstekend aanwenden om een formele status te verkrijgen en onder die vlag is begonnen aan ons grootste projekt ooit, de volledige nieuwbouw van alles wat we hadden in IJsselstein. Meer daarover kan je hier teruglezen.

Meer leuke video’s over de herbouw van de Technische Faciliteiten in IJsselstein? Klik hier!

Ookal zijn we als Stichting Scoop Hobbyfonds respectvolle gast tussen alle professionele gebruikers, we kunnen stiekem wel stellen dat de toren met al haar en al onze historie een beetje voelt als “onze” toren, of het nu gaat om antennes, zenders, ontvangers óf de Grootste Kerstboom – waar we ook een mooie bijdrage aan leveren. De aanstaande werkzaamheden betekenen misschien voor korte tijd wat onderbrekingen, maar we zijn er blij mee – veiligheid en toekomstzekerheid staan voorop…